|
|
O E G A N D A |
|
|
Oeganda of Uganda is een land op de evenaar dat grenst aan Soedan, Kenia, Tanzania, Rwanda en de Democratische Republiek Congo.
In het zuidoosten bevindt zich het grootste meer van Afrika, het Victoriameer. Dit meer behoort voor bijna de helft tot het grondgebied van Oeganda, de rest tot de buurlanden Tanzania en Kenia.
Het land heeft een aantal indrukwekkende wildparken met zeer uiteenlopende landschappen (tropisch regenwoud, savanne, moeras, kratermeren, ...).
Politiek
Oeganda is een republiek die staatkundig in 77 districten onderverdeeld is, verspreid over vier geografische regio's. Het land werd op 9 oktober 1962 onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk en het ontleent zijn naam aan het koninkrijk Boeganda, dat een deel van het zuiden van het land beslaat waaronder de hoofdstad Kampala. Naast Boeganda zijn er in Oeganda nog vier andere koninkrijken.
De al te grote verschillen tussen de verschillende groeperingen verhinderden een goed werkende politieke gemeenschap. Het dictatoriale regime van Idi Amin (1971-1979) was verantwoordelijk voor de dood van ca 300.000 tegenstanders; guerrillaoorlog en schendingen van de mensenrechten onder Milton Obote (1980-1985) kostten nog eens minstens 100.000 levens.
Het bewind van Yoweri Museveni sinds 1986 bracht eindelijk (relatieve) stabiliteit en economische groei. Nochtans leeft volgens het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties bijna 40% van de bevolking nog steeds onder de armoedegrens.
Tijdens een vier dagen durende raid eind 2009 in het noordoosten van Congo doodden Oegandese rebellen van het Verzetsleger van de Heer (Lord's Resistance Army) minstens 321 burgers. Dat blijkt uit een rapport van Human Rights Watch. Het zou een van de zwaarste moordpartijen zijn in de 25-jarige geschiedenis van het LRA. De moordpartij vond plaats van 14 tot 17 december in het district Haut-Uélé, maar de berichten erover bleven maanden uit. De rebellen zouden ook 250 mensen ontvoerd hebben, van wie minstens 80 kinderen.
Nog volgens het rapport overvielen de rebellen minstens tien dorpen en brachten er vooral volwassen mannen om. De slachtoffers werden geboeid en dan afgemaakt met machetes en bijlen. Bij de slachtoffers waren ook minstens dertien vrouwen en drieëntwintig kinderen. Het jongste slachtoffer was een meisje van drie, dat verbrand werd. Kinderen die konden ontsnappen, getuigden dat ze gedwongen werden andere kinderen te doden.
Het LRA is berucht voor het massaal inzetten van kindsoldaten. Het werd eind jaren tachtig gevormd in Oeganda. Hun leider, Joseph Kony, wil een staat stichten op basis van de tien geboden uit de bijbel. De rebellengroep werd in 2002 uit het land en naar Congo en Soedan verdreven. Ze zouden naar schatting 20.000 kinderen ontvoerd hebben om te dienen als kindsoldaten of seksslaven.
Homorechten
In januari 2011 werd homorechtenactivist David Kato op brute wijze doodgeslagen in zijn huis.
Sinds oktober had hij meerdere doodsbedreigingen ontvangen nadat zijn foto op de voorpagina van de Oegandese krant Rolling Stone was geplaatst met daaronder de tekst "Hang ze op". In het dagblad stond een lijst met honderd homoseksuelen. Kato en twee anderen klaagden de krant aan en werden in het gelijk gesteld. De rechter bepaalde dat Rolling Stone een schadevergoeding van 485 euro plus de juridische kosten moest betalen aan elk van de drie activisten die het dagblad hadden aangeklaagd. Daarnaast verbood de rechter het publiceren van namen van veronderstelde homoseksuele mannen en vrouwen.
Homoseksualiteit is illegaal in Oeganda. Veel Oegandezen beschuldigen homo's en lesbiennes ervan kinderen te werven voor een homoseksuele levensstijl. Vorig jaar probeerde de regering nog een wet in te voeren om homoseksualiteit met de dood te bestraffen, een voorstel dat na internationale woede geruisloos weer werd ingetrokken.
Op 8 augustus 2015 vierden zo’n 200 Oegandese activisten tijdens een Gay Pride in Entebbe de afschaffing van de wet tegen homoseksualiteit. Toch blijven ze op hun hoede want de angst dat de draconische wet in het homofobe Oeganda terugkeert, is er nog steeds.
In 2014 stelde de Oegandese overheid een wet op die stelde dat homoseksuelen een levenslange gevangenisstraf moeten krijgen. Het Grondwettelijk Hof wees de wet gelukkig af na zes maanden.
Homoseksualiteit is nog steeds een misdrijf in Oeganda. Er staat een aantal jaar gevangenisstraf op, maar Oegandezen zijn niet langer verplicht om homoseksuelen te melden bij de autoriteiten. Anderzijds dienden politici een nieuw wetsvoorstel in dat de overtreding van ‘bevordering van’ homoseksualiteit weer invoert.
Aids en tuberculose
In de drukke files in en rond Kampala staan ook heel veel vrachtwagens. De hoofdstad is immers een belangrijk knooppunt op de noordelijke corridor, de transportroute die de Oost-Afrikaanse landen zonder kust verbindt met de Keniaanse havenstad Mombasa. Hier rijden vele auto's ook verder naar Soedan, Congo, Rwanda en Burundi op een tocht die hen soms maandenlang van huis houdt.
Vrachtwagenchauffeurs blijken in heel het land -en zelfs in heel het continent- een risicogroep te zijn voor infecties en besmettelijke ziektes. In Oeganda wordt het percentage hiv-infecties onder hen geschat op 25 tot 30%, bijna vier keer hoger dan het landelijk gemiddelde. Die verhoogde kans op hiv maakt hen bovendien een risicogroep voor tuberculose: hiv verzwakt immers het immuunsysteem.
Vroeger gold Oeganda als voorbeeldland in de strijd tegen hiv en aids, nadat hier in 1982 het eerste aidsgeval was vastgesteld en het landelijke infectiepercentage begin jaren '90 was gestegen tot een hoogtepunt van 18%. Een intensieve overheidscampagne die aanspoorde tot medische behandeling en vermindering van het aantal seksuele partners zorgde voor een sterke verbetering. De laatste jaren is de situatie evenwel terug verslechterd. Oeganda staat zelfs in de top drie van Afrikaanse landen met de meeste nieuwe hiv-infecties.
De chauffeurs overnachten vaak onderweg en zoeken dan dikwijls (veelvuldig) vrouwelijk gezelschap op, met het risico op hiv en andere soa's. Bordelen zijn er langsheen alle verschillende routes. Maar ook al weet iedereen wel dat onveilige seks gevaarlijk is, toch is de houding van velen van hen laks, met alle gevolgen van dien.
Fort Portal
Van alle landen in sub-Saharaans Afrika is Oeganda een van de snelst groeiende. Een Oegandese vrouw krijgt gemiddeld 5,6 kinderen: ruim drie keer meer dan een Belgische. De overheid verwelkomt de bevolkingsgroei als economische groeifactor. Maar in Fort Portal, een snelgroeiende provinciestad in het westen van het land, belooft de bevolkingsexplosie overal problemen. Inderdaad onder de rust en de groene heuvels groeit een conflict dat over twintig jaar tot honger, ziekte of massamigratie kan leiden. Grote toekomstplannen van het stadsbestuur baren immers zowel dromen als grote zorgen.
Met 57.000 inwoners is Fort Portal naar Oegandese verhoudingen een middelgrote stad. Om investeerders te lokken en banen te creëren wil het stadsbestuur flink uitbreiden. Het wil de omringende dorpen, nu nog landbouwgebied, binnen de stadsgrenzen trekken. Maar dan zou het inwonersaantal tot bijna 300.000 stijgen.
Het idee van een voedseltekort in de graanschuur van Afrika is paradoxaal. Elke dag denderen in Fort Portal grote trucks met landbouwgewassen over de hoofdweg in de richting van de hoofdstad. Maar enkele modderpaadjes verder, in het heuvelachtige landbouwlandschap rond de ontluikende stad, worden nu al de contouren van een hongersnood zichtbaar. Om de stijgende kosten van levensonderhoud te betalen, zien boeren zich genoodzaakt om dure voedzame producten als eieren en vlees op de markt te verkopen. Zelf eten ze elke dag bananenpuree met rijst. Veertig procent van de kinderen in de regio is nu al ondervoed. De ernst van het probleem met marktgewassen is ook te merken in andere delen van Oeganda. Als er massaal wordt overgeschakeld op bijvoorbeeld suikerbiet of cacao, al dan niet voor de export, is er geen plaats of tijd meer over voor de eigenlijke voedingsgewassen.
President Yoweri Museveni ziet die snelle bevolkingsgroei niet als probleem. In het langetermijnplan voor zijn beleid, Vision 2040, zet hij uiteen hoe hij verstedelijking wil gebruiken zodat Oeganda over 25 jaar geen ontwikkelingsland meer zal zijn. Zijn toekomstbeeld van het idyllische Fort Portal: de nationale toeristische trekpleister bij uitstek, met goede wegen, vijfsterrenhotels en een bloeiende toeristenindustrie.
De plannen voor Fort Port als grote stad liggen klaar in het gemeentehuis. Een consultancyburaeu heeft minutieus uitgetekend waar nieuwe woonwijken, winkelcentra en wegen moeten komen. Goede plannen trekken immers goede investeerders. Het gemeentebestuur wil door langetermijnplanning kost wat kost voorkomen dat de stad hetzelfde lot beschoren is als Kampala, 300 kilometer verderop, dat berucht is om zijn drukte en eindeloze fileleed. Echter, de middelen om ook maar één van die ambitieuze plannen uit te voeren zijn er voorlopig niet.
De inwoners van Fort Portal hadden een plek nodig om handel te drijven. Toen het bestuur niks deed, besloten ze het zelf te regelen. Ze gooiden de vochtige vlakte dicht met grote stenen en aarde. Van toen af ging het snel: de wijk Kabundaire is tegenwoordig niet enkel meer een markt, maar een volwaardig stadsdeel. Er is zelfs een campus van de universiteit gevestigd. Van het moeras blijft niks meer over, maar dat is dan weer gevaarlijk: het diende als natuurlijke filter voor het water in de stad. Nu het moeras er niet meer is, is de kans op ziekten in de stad aanzienlijk groter. Na elke regenbui blijven dagenlang grote plassen stilstaand water staan: de ideale broedplaats voor muggen. Bovendien leefden in het moeras veel zeldzame insecten en vogels, precies die dingen waarvoor toeristen naar Portal Fort komen.
Door de verdere verstedelijking zullen de groene heuvels meer en meer verdwijnen. Wat men lijkt te vergeten, is dat westerse toeristen, dé inkomstenbron voor de stad, precies die ongerepte heuvels mooi vinden. De oplossing ligt misschien in agritoerisme, de combinatie van landbouw en toerisme: zo wordt de voedselvoorziening in stand gehouden en profiteert de gemeenschap van de economische voordelen van toerisme.
Het beste land ter wereld voor vluchtelingen?
Geen enkel Afrikaans land vangt meer vluchtelingen op dan Oeganda: anderhalf miljoen. Na de massale instroom van Zuid-Soedanezen, steken er sinds begin 2018 weer meer Congolezen de grens over. Ze vluchten voor dodelijk geweld in hun land en komen terecht in wat weleens ‘het beste land ter wereld voor vluchtelingen’ wordt genoemd. Maar dat beeld verhult een minder idyllische werkelijkheid.
Anders dan buurland Kenia stopt Oeganda zijn vluchtelingen niet weg in afgerasterde gruweloorden diep in de woestijn. In principe zijn de Oegandese “vluchtelingenkampen” open gemeenschappen, die contact hebben en handel drijven met hun autochtone buren. Om dat verschil in de verf te zetten spreekt men in Oeganda over settlements (nederzettingen).
Centraal staan de principes zelfredzaamheid en solidariteit. Het heet dat de Oegandese regering haar ‘Afrikaanse broeders in nood’ niet louter een stuk vis toewerpt, maar hun een hengel wil geven. Concreet: een stuk Oegandees land waarop de vluchteling aan landbouw kan doen. Dankzij de solidariteit van het Oegandese volk kan die zo opnieuw zelfredzaam door het leven.
Zo ook dus in Kyaka II Refugee Settlement, een van de oudste van het land. Het grootste deel van de bewoners is er al jaren, sommigen zelfs al decennia. Maar de voortdurende vluchtelingenstroom leidt soms tot spanningen. De druk neemt toe nu er meer vluchtelingen aankomen. Het zijn mensen die regelrecht uit oorlogsgebied komen, met alle gevolgen vandien.
In de kampen moesten de stukjes land die de vluchtelingen ter beschikking werden gesteld, verkleind worden van een hectare naar een elfde van een hectare. Welke familie kan daarvan leven?’
Het vervolg laat zich raden: nog voor de trucks van de voedselbedeling tot stilstand kunnen komen, worden ze al bestormd door de hongerende menigte.
Oeganda staat te boek als een straatarm land dat bovendien diep in de schulden zit. En dus kruipt het bloed waar het niet gaan kan: de gevallen waarin Oegandezen zich registreren als vluchtelingen zijn intussen niet meer te tellen. Ze hopen daarbij een graantje mee te pikken van de land- en voedselbedelingen. Het zet de al gespannen relaties tussen vluchtelingen en gastgemeenschappen verder op scherp. En die relatie dreigt nog slechter te worden door de ebola-epidemie die aan de andere kant van de grens in Congo woedt.
Het “Oegandese model” mag er op papier dan zeer gul en progressief uitzien, bij nader toezien vertoont het enkele grote, structurele mankementen, met o.m. een gebrek aan langetermijnvisie. Wat gaat er gebeuren als er donormoeheid optreedt en de internationale gemeenschap zich financieel volledig terugtrekt? Anderhalf miljoen mensen dreigen dan overgeleverd te worden aan de opbrengst van een miniem lapje grond -dat dan bovendien eigenlijk het eigendom blijft van de staat Oeganda.
Een terechte vrees: in 2013 verwijderde Oeganda een groep van 1700 Rwandese vluchtelingen van zijn grondgebied. Het Oegandese leger werd daarin bijgestaan door zijn Rwandese evenknie. Bij de gewelddadige operatie vielen twee doden.
Ook de vatbaarheid voor corruptie is een groot zeer. In de context van al gespannen relaties barstte begin 2018 een corruptieschandaal zonder weerga uit. In een poging geld, materiaal en land achterover te drukken, overdreven hooggeplaatste topambtenaren van het ministerie voor Vluchtelingen systematisch het aantal vluchtelingen. Aner pijnpunt: het onderwijs. Theoretisch gezien is het onderwijs gratis, maar dat is alleen een slogan. In de praktijk vragen de leraren geld.
In de nasleep van het corruptieschandaal dreigde de internationale gemeenschap stilzwijgend om de geldkraan dicht te draaien. En dat gebeurde ook: op de Refugee Solidarity Summit, georganiseerd door president Museveni halverwege 2017, werd slechts 358 miljoen van de beoogde 2 miljard dollar opgehaald. Ongetwijfeld een dikke streep door de rekening van Museveni.
De Oegandese regering neemt dus geen vluchtelingen op uit altruïsme. Door een gul vluchtelingenbeleid te voeren koopt Museveni krediet bij de internationale gemeenschap om zijn autoritaire beleid door de vingers te zien. En de internationale gemeenschap wil zich blijkbaar niet meer vragen stellen dan strikt noodzakelijk!